De mythe dat er niks gedaan kan worden bij denk- en geheugenklachten
Mensen denken vaak dat er niks meer gedaan kan worden voor iemand met dementie. Dit is niet waar. Mensen geven aan dat dementie net als veel andere chronische aandoeningen een handicap is. Bij een handicap doe je aanpassingen waardoor je nog steeds mogelijkheden hebt en goed je leven kunt leven. Dit geldt ook voor dementie.
Als mantelzorger kun je veel doen voor iemand met dementie. Je kunt diegene helpen aanpassingen te doen en samen leren om te gaan met de verschijnselen. Je kunt soms concrete dingen doen, bijvoorbeeld het aanbieden van een lift of helpen met het zoeken naar de juiste ondersteuning.
Veel mantelzorgers zeggen dat mantelzorg verlenen hen veel oplevert. Tegelijkertijd is het ook vermoeiend omdat je continu voor twee moet denken. Soms is het vermoeiend als je tien keer achter elkaar dezelfde vraag moet beantwoorden. Mantelzorg verlenen is niet hetzelfde als je eigen leven opgeven om volledig op de ander te kunnen focussen. Mantelzorg verlenen draait om het maken van slimme keuzes die je naaste ondersteunen en tegelijkertijd de last voor jezelf verlichten.
Geheugen- en denkproblemen bij dementie zijn er in vele soorten en maten
Geheugen- en denkproblemen zijn de twee meest voorkomende symptomen van dementie. Er is veel variatie in de mate van geheugen- en denkproblemen bij mensen met dementie. Dit wordt mede bepaald door de vorm van dementie. Voor sommigen is het lastig om gebeurtenissen te onthouden, terwijl anderen meer moeite hebben met namen en gezichten. Over het algemeen is het kortetermijngeheugen meer aangedaan dan het langetermijngeheugen in de beginfase van de dementie. Iemand weet bijvoorbeeld nog wel veel dingen van zijn of haar jeugd, maar kan zich minder goed herinneren wat hij of zij gisteren gedaan heeft.
Er zijn veel strategieën en manieren om te leren omgaan met geheugen- en denkklachten bij dementie. We hebben een aantal veel voorkomende problemen en strategieën voor mantelzorgers op een rij gezet.
Geheugensteuntjes
Geheugensteuntjes worden vaak al onbewust toegepast door veel mensen. Voorbeelden zijn boodschappenlijstjes, agenda’s en actielijstjes. Mensen met dementie vergeten soms om ook gebruik te maken van een geheugensteuntje.
Ik maak altijd voor Jan een boodschappenlijstje maar eenmaal in de supermarkt vergeet hij dat hij een boodschappenlijstje heeft.
Het kan helpen om het geheugensteuntje zichtbaar te maken:
- Een whiteboard op de deur van de koelkast waarop staat wat er die avond gegeten wordt.
- Een grote kalender naast de telefoon.
- Een A4 op de binnenkant van de voordeur met een plaatjes van sleutels, portemonnee en telefoon of de vraag: ‘Heb je je sleutels, portemonnee en telefoon bij je?’.
Het is belangrijk om een gewoonte of routine van geheugensteuntjes te maken. In het begin zal je vaak je naaste moeten helpen herinneren aan het geheugensteuntje. Iemand met dementie kan nieuwe gewoontes aanleren maar dat heeft veel herhaling en tijd nodig. Het is goed om iets telkens op dezelfde manier te doen, omdat dit het leren makkelijker maakt.
Mijn vrouw vraagt tien keer op een dag wat ik ga doen. Ik schrijf wat ik ga doen nu op een whiteboard in de keuken. Als ze vraagt wat ik ga doen, dan verwijs ik haar naar dat whiteboard. Nu ik dit een aantal weken consistent doe vraagt mijn vrouw veel minder vaak wat ik ga doen.
Helpen herinneren
Een papieren agenda of wekker op een telefoon kunnen allemaal helpen om iemand te helpen herinneren om iets te doen op een bepaald moment. Soms vergeet iemand in de agenda te kijken of weet iemand niet waarom het alarm afgaat. Een slimme assistent zoals Google Home en Alexa of Siri kunnen hier een alternatief voor zijn. Je kunt bijvoorbeeld een herinnering aanmaken voor een bepaalde taak op een bepaald moment (zoals het dagelijks innemen van medicatie of een doktersafspraak). De slimme assistenten kunnen dan via een speaker iemand helpen herinneren aan bijvoorbeeld het innemen van medicatie.
Vaste plekken voor dingen die makkelijk kwijtraken of vergeten worden
Zorg ervoor dat dingen een vaste plek hebben en dat het een gewoonte wordt voor je naaste om die dingen op de vaste plek terug te leggen. Blijf consequent je naaste eraan herinneren om zijn of haar bril, sleutels, telefoon of portemonnee op de vaste plek terug te leggen.
Een aantal voorbeelden:
- Een bakje naast de voordeur met labels of afbeeldingen van bijvoorbeeld een bril of sleutels als een visuele herinnering.
- Een notitieblok of de agenda naast de telefoon zodat hier meteen notities in gemaakt kunnen worden.
- Een of twee vaste plekken bij een stopcontact voor de telefoon en oplader.
- Een felgekleurd telefoonhoesje of sleutelhanger zorgt ervoor dat ze meer opvallen in hun omgeving en daardoor makkelijker terug te vinden zijn in bijvoorbeeld een tas.
Een bluetooth tracker is een klein apparaatje dat je kan bevestigen aan sleutels of telefoon. Wanneer deze kwijt zijn kun je een geluidje laten afspelen of de sleutels terugvinden via je telefoon of tablet. Merken van bluetooth trackers zijn: Tiles, Apple Air Tag en Samsung Smart Tag.
Klik hier voor een filmpje met meer uitleg over bluetooth trackers.
Wat te doen als er dingen kwijt raken?
Reserves
Soms raken dingen nog steeds kwijt (dit overkomt iedereen wel eens). Het kan onnodige stress opleveren en zorgen voor extra kosten als er dingen opnieuw aangeschaft moeten worden. Zorg voor reserves van bijvoorbeeld sleutels, brillen en andere veelgebruikte items. Je kunt overwegen om reservesleutels bij de buren neer te leggen of een sleutelkluis te laten installeren.
Belangrijke documenten: Maak kopieën van belangrijke documenten en de inhoud van de portemonnee van je naaste (en eventueel van jezelf). Je kunt belangrijke documenten zoals een wilsverklaring en testament inscannen en foto’s maken van de voor- en achterkant van alle pasjes. Zorg dat je deze kopieën op een veilige plek bewaart. Mocht je naaste de portemonnee kwijtraken dan is het een stuk makkelijker om bijvoorbeeld een pinpas te laten blokkeren als je een kopie hebt.
Wachtwoorden
Steeds meer dingen gebeuren tegenwoordig online en voor veel dingen heb je een account met gebruikersnaam en wachtwoord nodig. Een wachtwoordmanager is een stukje software waarin je al je wachtwoorden beveiligd en eenvoudig kunt opslaan. Tegenwoordig kunnen er op veel telefoons ook ingelogd worden met vingerafdrukherkenning. Dit is een veilige techniek die het gebruik van wachtwoorden op een telefoon vermindert.
Klik hier voor meer informatie over wachtwoordmanagers.
Omgaan met stress en angst bij je naaste
Iemand met dementie kan zich soms enorm zorgen maken of onzeker worden. Dit kan leiden tot enorme ongerustheid of angstige gevoelens bij iemand met dementie. Dit kan zich uiten in constant dezelfde vragen stellen, iemand schaduwen, verwardheid of overstuur raken. Als mantelzorger is het vaak een enorme uitdaging om hier goed mee om te gaan. Als mantelzorger kun je de volgende dingen doen bij onrust en angst:
- Zorg voor een rustige omgeving. Bij dementie kunnen mensen vaak minder goed multitasken of omgaan met afleiding. Een gesprek voeren terwijl de tv aanstaat kan dan lastig zijn. Door achtergrondgeluid of ruis te verminderen creëer je meer rust voor je naaste. Marie zorgt voor een rustige plek in huis waar haar man Jos zich makkelijk kan terugtrekken als het hem te veel wordt.
- Houdt je naaste met dementie een beetje in de gaten. Als je naaste moe is, niet goed in zijn vel zit of honger heeft is het wellicht niet het beste moment om nieuwe dingen te proberen of op het aanleren van nieuwe gewoontes te hameren. Dementie zorgt ervoor dat iemand sneller moe wordt omdat de hersenen meer moeite hebben om alle informatie te verwerken op een dag. Vaak is de ochtend het moment waarop iemand met dementie het meest helder en alert is. Probeer waar mogelijk de belangrijke of uitdagende dingen te plannen op de momenten waarop je naaste uitgerust is.
- Ga regelmatig naar buiten. Wandelen, fietsen en buiten in de natuur zijn hebben allemaal een stressverlagend effect. Regelmatig bewegen of sporten kan een positieve invloed hebben op iemands stemming en zorgen voor een betere nachtrust.
- Zorg voor ontspanning. Denk bijvoorbeeld aan simpele activiteiten, zoals samen de hond uitlaten of een kopje koffie of thee drinken. Voor sommige mensen met dementie werkt massage of aromatherapie kalmerend.
- Pas je communicatie aan. Houd informatie kort en duidelijk als iemand onrustig is. Probeer zoveel mogelijk je stem kalm te houden. Soms nemen mantelzorgers de onrust van hun naaste over. In deze gevallen is het misschien nodig dat je even uit de situatie stapt om te kalmeren voordat je weer terugkeert. Geef dit duidelijk aan bij je naaste.
Ik loop heel even naar buiten en ben over 5 minuten, dus als het half 3 is, weer terug. - Reageer meelevend en begripvol. Soms heeft iemand met dementie er baat bij als iemand de emotie of onrust die ze voelen erkent. Dit zorg ervoor dat de onrust afneemt en ze zich minder snel alleen voelen.
Klik hier voor communicatietips.
Richard haalt zijn moeder Valerie elke dinsdag op om naar de bingo te gaan. Bij het weggaan vraagt hij zijn moeder altijd of ze haar telefoon mee heeft. Als ze naar binnen ging om haar telefoon te pakken, vergat Valerie soms wat ze ook al weer ging doen. Ze ontdekte dat als ze steeds dezelfde opdracht in haar hoofd bleef herhalen (‘pak je telefoon’) ze veel minder snel was afgeleid en beter wist wat ze ging doen.
Als mantelzorger kun je de volgende dingen doen:
- Probeer je naaste niet meerdere dingen tegelijk te laten doen.
- Zorg voor regelmatige pauzes.
- Plan de dag. Zorg dat activiteiten die veel energie vragen gepland worden op het moment dat je naaste vaak het meest uitgerust is. Voor velen is dit de ochtend. De dingen die meer op de automatische piloot kunnen of tot routines behoren, kunnen dan bijvoorbeeld later op dag gedaan worden.
- Zorg voor een rustige en goedverlichte omgeving.
- Zorg voor Rust, Regelmaat en Routine (RRR).
- Heb geduld en reageer rustig en begripvol.
Ondersteun zonder dingen over te nemen
Soms kan het frustrerend of zorgelijk zijn wanneer je ziet dat je naaste meer moeite heeft met bepaalde taken of er meer tijd voor nodig heeft. Als mantelzorger ben je misschien snel geneigd om dingen over te nemen of voor je naaste te doen. Terwijl je je naaste wilt ontlasten kan dit er juist toe leiden dat deze vaardigheid dan sneller achteruitgaat. Tegelijkertijd zorgt dit ervoor dat jij nog meer taken of verantwoordelijkheden hebt waardoor je sneller of meer overbelast raakt. Je kan je naaste beter ondersteunen door bijvoorbeeld een taak voor te bereiden, aan te moedigen om iets te gaan doen of instructies te geven bij het uitvoeren van een taak. Op deze manier ervaart je naaste zelf een groter gevoel van controle en behoudt hij of zij het zelfvertrouwen en zelfstandigheid.
Vaak heeft iemand met dementie moeite om te plannen of aan een taak te beginnen. Bij dementie is vaak het centrum in de hersenen aangedaan dat ervoor zorgt dat je met taken start. Er zijn drie manieren waarop je je naaste er op kunt wijzen dat bepaalde taken moeten gebeuren:
- Zorg dat je naaste de mogelijkheid heeft om een taak uit te voeren. Door de eerste stap te zetten die je naaste misschien lastig vindt, maak je het beginnen aan een taak een stuk makkelijker.
Suzan vind het nooit erg om de was te vouwen maar vergeet de was uit de wasdroger te halen. Haar man legt de was neer op de bank in de woonkamer zodat Suzan het kan vouwen. Als Susan de was ziet liggen begint ze vanzelf aan het vouwen van de was. - Geef je naaste een subtiele hint dat een taak nog gedaan kan worden. Je kunt iemand terloops wijzen op een taak in plaats van te vragen of ze de taak willen uitvoeren.
Na de lunch verzamelt Marie de vaat voor haar moeder op het aanrecht. Door te zeggen dat de vaat op het aanrecht staat om afgewassen te worden, wordt haar moeder herinnerd aan het doen van de afwas. - Vraag je naaste om een taak uit te voeren. Doe dit bij voorkeur op een moment dat iemand de taak ook direct kan uitvoeren.
Als Jan en Linda klaar zijn met eten, vraagt Linda aan haar man of hij het vuilnis wil wegbrengen.
Als bepaalde taken niet meer lukken kun je deze ook vervangen door iets anders.
Rita zag dat haar vader steeds meer moeite had met het scheren van zijn baard. Ze stelde voor dat hij dit voortaan bij de kapper laat doen.
Klik hier om te lezen hoe andere mantelzorgers omgaan met hun naaste met beginnende dementie.